JURIDISCHE KWESTIES MAARTEN ZEINSTRA
Als het auteursrecht na zeventig jaar vervalt, wordt een creatief werk onderdeel van het publieke domein. Goede zaak, want het schept de balans tussen de rechten van de makers en de belangen van de samenleving om gebruik te kunnen maken van deze creaties. Er ligt echter een nieuwe uitdaging op de loer: die van kunstmatige intelligentie.
Maarten Zeinstra
Auteursrechtjurist en informatieprofessional, voorzitter van Open Nederland
Vorige maand kwamen verschillende creatieve werken in het publieke domein beschikbaar, zoals die van politiek tekenaar Albert Hahn jr., kunstenaar Jan Moenis en filmregisseur Mannus Franken.
Regen is een korte documentaire uit 1929 die Mannus Franken maakte samen met filmmaker Joris Ivens; een reeks zwart-witbeelden zonder geluid waarin, vanuit wisselend perspectief, een regenbui in Amsterdam wordt getoond. De film maakt onderdeel uit van de Canon van de Nederlandse film.
Arbeiderspers
begint te werken, Albert Hahn jr. (1931)
Jan Moenis, schilder uit Marken, beschilderde allerlei attributen,
van schoolborden tot klompen.
KB BEPERKT TOEGANG COLLECTIES VOOR TRAINEN COMMERCIËLE AI
De KB wil niet dat commerciële bedrijven zonder toestemming haar digitale bronnen gebruiken voor het trainen van AI. Dit past niet bij de AI-principes die de nationale bibliotheek heeft opgesteld. De KB heeft inmiddels maatregelen genomen om dit gebruik te beperken en hierover een statement naar buiten gebracht.
Generatieve artificial intelligence is een vorm van AI die automatisch nieuw materiaal kan genereren. Zo’n AI-model wordt getraind met bestaande data zoals tekst of afbeeldingen. Hieruit haalt het model veelvoorkomende patronen zoals bepaalde woordcombinaties. Een chatbot als ChatGPT gebruikt dit vervolgens om op basis van een prompt een nieuwe tekst te schrijven. Hoe meer trainingsdata zijn gebruikt, hoe beter de resultaten van het AI-model.
De KB maakt veel werk van schrijvers, illustratoren en uitgevers online toegankelijk. Deze digitale bronnen worden door commerciële AI-bedrijven op grote schaal binnengehaald om AI-modellen te trainen. ‘Wij vinden dat AI-toepassingen op een ethisch verantwoorde manier tot stand moeten komen. Zo vinden wij het belangrijk dat het auteursrecht wordt gerespecteerd, dat er aan bronvermelding wordt gedaan en dat persoonsgegevens worden beschermd’, licht KB-directieteamlid Martijn Kleppe toe. ‘Dat is bij veel commerciële AI-bedrijven niet het geval. Zij vragen geen toestemming voor het binnenhalen van deze data en zijn niet transparant over de manier waarop deze data worden gebruikt.’
TOEGANG ZO OPEN MOGELIJK
Om het gebruik van digitale bronnen door commerciële AI-bedrijven te beperken, heeft de KB de gebruiksvoorwaarden voor de websites Delpher en DBNL aangepast en technische maatregelen genomen. Kleppe: ‘We zullen er uiteraard voor zorgen dat regulier gebruik van onze digitale bronnen niet zal worden gehinderd.’ Het KB-beleid blijft volgens hem om zo open mogelijk toegang te bieden tot informatie. ‘Een belangrijk doel van de KB is om onderzoek op basis van onze collecties zo veel mogelijk te stimuleren. Daarbij omarmen we digitale ontwikkelingen en de mogelijkheden van AI, maar wel op een manier die past bij de AI-principes die we in 2020 hebben opgesteld.’
Het event Publiek Domeindag 2024 vond plaats op
12 januari.
We nemen vaak aan dat alles wel iemands eigendom is: huizen, auto’s, computers, tijdschriften – ze behoren toe aan individuen of organisaties. Iets wat aan niemand toebehoort, lijkt bijna onvoorstelbaar. De lucht, de zee, cultuur? Zelfs creatieve culturele scheppingen zijn van iemand, in eerste instantie van de makers, dankzij het auteursrecht. Bij hen ligt het exclusieve recht om hun creaties openbaar te maken en te verveelvoudigen. Het feit dat dit recht tijdelijk is, is een goede zaak. Het schept de balans tussen de rechten van de makers en de belangen van de samenleving om gebruik te kunnen maken van deze creaties.
VOORTBOUWEN OP CREATIVITEIT
Volgens de vuistregel is elk creatief werk tot en met zeventig jaar na de dood van de langstlevende maker auteursrechtelijk beschermd. Het idee is dat deze termijn de maker voldoende tijd biedt om zijn of haar investering die nodig was om het werk te creëren terug te verdienen. Na afloop van deze periode vervalt het auteursrecht en wordt de creatie onderdeel van het publieke domein.
Publieke domeinwerken kunnen door iedereen worden verveelvoudigd zonder toestemming van rechthebbenden. Dit maakt het voor de samenleving eenvoudiger om voort te bouwen op de creativiteit van anderen. Zo is bijvoorbeeld geen toestemming nodig om een levensgrote reproductie van een Mondriaan te verkopen of een werk van Mozart uit te voeren. Het belang van de samenleving om gebruik te kunnen maken van culturele producties is, na verloop van tijd, groter dan het belang van rechthebbenden om geld te verdienen met deze werken.
PUBLIEK DOMEINDAG
Jaarlijks vindt in Nederland de Publiek Domeindag plaats, de dag waarop we de levens en de werken vieren van makers wier creaties publiek domein zijn geworden, werken dus waarop bovengenoemde auteursrechtelijke beperkingen zijn geëindigd. Dit jaar zijn dat de creaties van onder anderen fotograaf Emmy Andriesse, politiek tekenaar Albert Hahn jr., dichter Martinus Nijhoff, filmregisseur Mannus Franken en kunstenaar Jan Moenis. Het event Publiek Domeindag werd dit jaar, op 12 januari, georganiseerd door Beeld & Geluid, de KB, Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE), Wikimedia Nederland, Europeana en Open Nederland.
Erfgoedinstellingen zoals Beeld & Geluid en de KB zijn al aan het eind van vorig jaar gestart met te onderzoeken welke werken publiek domein worden, waardoor ze bijvoorbeeld op Wikipedia kunnen worden gedeeld en zo veel meer in het oog springen bij mogelijke hergebruikers. Dit draagt bij aan een verrijkte ervaring van onze culturele geschiedenis.
OPGEREKT DANKZIJ MICKEY MOUSE
De duur van het auteursrecht is lang, en dat is niet altijd zo geweest. De termijn is de afgelopen eeuw opgerekt tot de huidige zeventig jaar na de dood van de maker. Vooral in de Verenigde Staten is dit grotendeels te danken aan het auteursrecht rondom Mickey Mouse. In de jaren zeventig en negentig van de vorige eeuw werd de termijn verlengd, deels dankzij de lobby van Disney. De oorspronkelijke tekeningen van Mickey Mouse dreigden immers in het publieke domein te vallen. Dit jaar is het dan eindelijk zover: Steamboat Willie is publiek domein! En we zien meteen creatief hergebruik met de aankondiging van de horrorfilm Mickey’s Mouse Trap.
Tegenwoordig zijn er weinig pleitbezorgers voor verdere verlenging van het auteursrecht. Het verlengen van de bescherming van creatief werk heeft namelijk ook effecten op de toegang tot erfgoed dat niet hetzelfde bereik heeft als Mickey Mouse. Rechthebbenden van deze commercieel minder succesvolle werken zijn vaak niet meer te achterhalen, waardoor delen van ons erfgoed ontoegankelijk blijven, alleen te genieten op de locatie van de erfgoedinstelling. Hierdoor moeten wetgevers aan andere knoppen gaan draaien om dit soort werken wel weer beschikbaar te krijgen.
NIEUWE UITDAGING: AI
Terwijl de balans in de duur van het auteursrecht lijkt gevonden, gloort er alweer een nieuwe uitdaging aan de horizon: kunstmatige intelligentie. Er zijn twee uitdagingen met betrekking tot het publieke domein en AI. Ten eerste: zijn de resultaten van prompts in generatieve AI’s zoals ChatGPT en Midjourney eigenlijk wel auteursrechtelijk beschermd? Het auteursrecht is bedoeld voor mensen, niet voor machines. Juristen kijken reikhalzend uit naar de eerste rechtszaken hierover. Recentelijk was er in de Verenigde Staten een uitspraak dat creaties van AI niet auteursrechtelijk zijn beschermd, terwijl in China het tegenovergestelde werd geoordeeld. Als ze niet auteursrechtelijk zijn beschermd, zijn ze dan automatisch publiek domein? De komende jaren zullen uitwijzen hoe deze nieuwe balans tussen auteursrecht en publiek domein tot stand gaat komen.
COLLECTIES BESCHIKBAAR (OF NIET)
De tweede uitdaging met betrekking tot het publieke domein en kunstmatige intelligentie: elke week wordt er wel een nieuwe AI getraind met data van het internet; zijn erfgoedinstellingen (moreel) verplicht om hun publieke domeincollecties beschikbaar te stellen aan deze bedrijven? Zelfs als dit hoge serverkosten met zich meebrengt? De KB heeft een verklaring uitgebracht waarin commerciële bedrijven wordt verboden auteursrechtelijk beschermde collecties van de nationale bibliotheek te downloaden voor AI-training (zie ook het kader bij dit artikel), maar hoe kunnen erfgoedinstellingen onderscheid maken tussen werken die nog steeds onder het auteursrecht vallen en werken die al publiek domein zijn? Ook hier moet worden gezocht naar een balans tussen de belangen van de samenleving en die van de makers.
Na decennia van discussie over de duur van het auteursrecht zal in de komende jaren een strijd plaatsvinden tussen de belangen van de gebruikers en makers van generatieve AI en de belangen van de samenleving. Het is van vitaal belang om het publieke domein te bewaken: toegang tot informatie, kennis en cultuur die van iedereen is. Het vinden van een evenwicht tussen het beschermen van creatieve werken en het koesteren van ons gemeenschappelijke erfgoed is cruciaal voor een dynamische en inclusieve culturele toekomst. <
‘Publieke domeinwerken kunnen door iedereen worden verveelvoudigd zonder toestemming van rechthebbenden’
‘Zijn de resultaten van prompts in generatieve AI’s zoals ChatGPT en Midjourney eigenlijk wel auteursrechtelijk beschermd?’
‘Het is van vitaal belang om het publieke domein te bewaken: toegang tot informatie, kennis en cultuur die van iedereen is’
IP | vakblad voor informatieprofessionals | 01 / 2024
Omdat Steamboat Willie publiek domein is geworden, is meteen creatief hergebruik te zien met de aankondiging van de horrorfilm Mickey’s Mouse Trap (release maart 2024).
Originele poster van de animatiefilm (‘sound cartoon’) Steamboat Willie (1928) van Walt Disney, die wordt beschouwd als het debuut van zowel Mickey als Minnie Mouse.
JURIDISCHE KWESTIES MAARTEN ZEINSTRA
Als het auteursrecht na zeventig jaar vervalt, wordt een creatief werk onderdeel van het publieke domein. Goede zaak, want het schept de balans tussen de rechten van de makers en de belangen van de samenleving om gebruik te kunnen maken van deze creaties. Er ligt echter een nieuwe uitdaging op de loer: die van kunstmatige intelligentie.
Maarten Zeinstra
Auteursrechtjurist en informatieprofessional, voorzitter van Open Nederland
Het event Publiek Domeindag 2024 vond plaats op
12 januari.
Regen is een korte documentaire uit 1929 die Mannus Franken maakte samen met filmmaker Joris Ivens; een reeks zwart-witbeelden zonder geluid waarin, vanuit wisselend perspectief, een regenbui in Amsterdam wordt getoond. De film maakt onderdeel uit van de Canon van de Nederlandse film.
Vorige maand kwamen verschillende creatieve werken in het publieke domein beschikbaar, zoals die van politiek tekenaar Albert Hahn jr., kunstenaar Jan Moenis en filmregisseur Mannus Franken.
We nemen vaak aan dat alles wel iemands eigendom is: huizen, auto’s, computers, tijdschriften – ze behoren toe aan individuen of organisaties. Iets wat aan niemand toebehoort, lijkt bijna onvoorstelbaar. De lucht, de zee, cultuur? Zelfs creatieve culturele scheppingen zijn van iemand, in eerste instantie van de makers, dankzij het auteursrecht. Bij hen ligt het exclusieve recht om hun creaties openbaar te maken en te verveelvoudigen. Het feit dat dit recht tijdelijk is, is een goede zaak. Het schept de balans tussen de rechten van de makers en de belangen van de samenleving om gebruik te kunnen maken van deze creaties.
VOORTBOUWEN OP CREATIVITEIT
Volgens de vuistregel is elk creatief werk tot en met zeventig jaar na de dood van de langstlevende maker auteursrechtelijk beschermd. Het idee is dat deze termijn de maker voldoende tijd biedt om zijn of haar investering die nodig was om het werk te creëren terug te verdienen. Na afloop van deze periode vervalt het auteursrecht en wordt de creatie onderdeel van het publieke domein.
Publieke domeinwerken kunnen door iedereen worden verveelvoudigd zonder toestemming van rechthebbenden. Dit maakt het voor de samenleving eenvoudiger om voort te bouwen op de creativiteit van anderen. Zo is bijvoorbeeld geen toestemming nodig om een levensgrote reproductie van een Mondriaan te verkopen of een werk van Mozart uit te voeren. Het belang van de samenleving om gebruik te kunnen maken van culturele producties is, na verloop van tijd, groter dan het belang van rechthebbenden om geld te verdienen met deze werken.
PUBLIEK DOMEINDAG
Jaarlijks vindt in Nederland de Publiek Domeindag plaats, de dag waarop we de levens en de werken vieren van makers wier creaties publiek domein zijn geworden, werken dus waarop bovengenoemde auteursrechtelijke beperkingen zijn geëindigd. Dit jaar zijn dat de creaties van onder anderen fotograaf Emmy Andriesse, politiek tekenaar Albert Hahn jr., dichter Martinus Nijhoff, filmregisseur Mannus Franken en kunstenaar Jan Moenis. Het event Publiek Domeindag werd dit jaar, op 12 januari, georganiseerd door Beeld & Geluid, de KB, Netwerk Digitaal Erfgoed (NDE), Wikimedia Nederland, Europeana en Open Nederland.
Erfgoedinstellingen zoals Beeld & Geluid en de KB zijn al aan het eind van vorig jaar gestart met te onderzoeken welke werken publiek domein worden, waardoor ze bijvoorbeeld op Wikipedia kunnen worden gedeeld en zo veel meer in het oog springen bij mogelijke hergebruikers. Dit draagt bij aan een verrijkte ervaring van onze culturele geschiedenis.
OPGEREKT DANKZIJ MICKEY MOUSE
De duur van het auteursrecht is lang, en dat is niet altijd zo geweest. De termijn is de afgelopen eeuw opgerekt tot de huidige zeventig jaar na de dood van de maker. Vooral in de Verenigde Staten is dit grotendeels te danken aan het auteursrecht rondom Mickey Mouse. In de jaren zeventig en negentig van de vorige eeuw werd de termijn verlengd, deels dankzij de lobby van Disney. De oorspronkelijke tekeningen van Mickey Mouse dreigden immers in het publieke domein te vallen. Dit jaar is het dan eindelijk zover: Steamboat Willie is publiek domein! En we zien meteen creatief hergebruik met de aankondiging van de horrorfilm Mickey’s Mouse Trap.
Tegenwoordig zijn er weinig pleitbezorgers voor verdere verlenging van het auteursrecht. Het verlengen van de bescherming van creatief werk heeft namelijk ook effecten op de toegang tot erfgoed dat niet hetzelfde bereik heeft als Mickey Mouse. Rechthebbenden van deze commercieel minder succesvolle werken zijn vaak niet meer te achterhalen, waardoor delen van ons erfgoed ontoegankelijk blijven, alleen te genieten op de locatie van de erfgoedinstelling. Hierdoor moeten wetgevers aan andere knoppen gaan draaien om dit soort werken wel weer beschikbaar te krijgen.
NIEUWE UITDAGING: AI
Terwijl de balans in de duur van het auteursrecht lijkt gevonden, gloort er alweer een nieuwe uitdaging aan de horizon: kunstmatige intelligentie. Er zijn twee uitdagingen met betrekking tot het publieke domein en AI. Ten eerste: zijn de resultaten van prompts in generatieve AI’s zoals ChatGPT en Midjourney eigenlijk wel auteursrechtelijk beschermd? Het auteursrecht is bedoeld voor mensen, niet voor machines. Juristen kijken reikhalzend uit naar de eerste rechtszaken hierover. Recentelijk was er in de Verenigde Staten een uitspraak dat creaties van AI niet auteursrechtelijk zijn beschermd, terwijl in China het tegenovergestelde werd geoordeeld. Als ze niet auteursrechtelijk zijn beschermd, zijn ze dan automatisch publiek domein? De komende jaren zullen uitwijzen hoe deze nieuwe balans tussen auteursrecht en publiek domein tot stand gaat komen.
COLLECTIES BESCHIKBAAR (OF NIET)
De tweede uitdaging met betrekking tot het publieke domein en kunstmatige intelligentie: elke week wordt er wel een nieuwe AI getraind met data van het internet; zijn erfgoedinstellingen (moreel) verplicht om hun publieke domeincollecties beschikbaar te stellen aan deze bedrijven? Zelfs als dit hoge serverkosten met zich meebrengt? De KB heeft een verklaring uitgebracht waarin commerciële bedrijven wordt verboden auteursrechtelijk beschermde collecties van de nationale bibliotheek te downloaden voor AI-training (zie ook het kader bij dit artikel), maar hoe kunnen erfgoedinstellingen onderscheid maken tussen werken die nog steeds onder het auteursrecht vallen en werken die al publiek domein zijn? Ook hier moet worden gezocht naar een balans tussen de belangen van de samenleving en die van de makers.
Na decennia van discussie over de duur van het auteursrecht zal in de komende jaren een strijd plaatsvinden tussen de belangen van de gebruikers en makers van generatieve AI en de belangen van de samenleving. Het is van vitaal belang om het publieke domein te bewaken: toegang tot informatie, kennis en cultuur die van iedereen is. Het vinden van een evenwicht tussen het beschermen van creatieve werken en het koesteren van ons gemeenschappelijke erfgoed is cruciaal voor een dynamische en inclusieve culturele toekomst. <
Arbeiderspers
begint te werken, Albert Hahn jr. (1931)
Jan Moenis, schilder uit Marken, beschilderde allerlei attributen,
van schoolborden tot klompen.
KB BEPERKT TOEGANG COLLECTIES VOOR TRAINEN COMMERCIËLE AI
De KB wil niet dat commerciële bedrijven zonder toestemming haar digitale bronnen gebruiken voor het trainen van AI. Dit past niet bij de AI-principes die de nationale bibliotheek heeft opgesteld. De KB heeft inmiddels maatregelen genomen om dit gebruik te beperken en hierover een statement naar buiten gebracht.
Generatieve artificial intelligence is een vorm van AI die automatisch nieuw materiaal kan genereren. Zo’n AI-model wordt getraind met bestaande data zoals tekst of afbeeldingen. Hieruit haalt het model veelvoorkomende patronen zoals bepaalde woordcombinaties. Een chatbot als ChatGPT gebruikt dit vervolgens om op basis van een prompt een nieuwe tekst te schrijven. Hoe meer trainingsdata zijn gebruikt, hoe beter de resultaten van het AI-model.
De KB maakt veel werk van schrijvers, illustratoren en uitgevers online toegankelijk. Deze digitale bronnen worden door commerciële AI-bedrijven op grote schaal binnengehaald om AI-modellen te trainen. ‘Wij vinden dat AI-toepassingen op een ethisch verantwoorde manier tot stand moeten komen. Zo vinden wij het belangrijk dat het auteursrecht wordt gerespecteerd, dat er aan bronvermelding wordt gedaan en dat persoonsgegevens worden beschermd’, licht KB-directieteamlid Martijn Kleppe toe. ‘Dat is bij veel commerciële AI-bedrijven niet het geval. Zij vragen geen toestemming voor het binnenhalen van deze data en zijn niet transparant over de manier waarop deze data worden gebruikt.’
TOEGANG ZO OPEN MOGELIJK
Om het gebruik van digitale bronnen door commerciële AI-bedrijven te beperken, heeft de KB de gebruiksvoorwaarden voor de websites Delpher en DBNL aangepast en technische maatregelen genomen. Kleppe: ‘We zullen er uiteraard voor zorgen dat regulier gebruik van onze digitale bronnen niet zal worden gehinderd.’ Het KB-beleid blijft volgens hem om zo open mogelijk toegang te bieden tot informatie. ‘Een belangrijk doel van de KB is om onderzoek op basis van onze collecties zo veel mogelijk te stimuleren. Daarbij omarmen we digitale ontwikkelingen en de mogelijkheden van AI, maar wel op een manier die past bij de AI-principes die we in 2020 hebben opgesteld.’
Omdat Steamboat Willie publiek domein is geworden, is meteen creatief hergebruik te zien met de aankondiging van de horrorfilm Mickey’s Mouse Trap (release maart 2024).
Originele poster van de animatiefilm (‘sound cartoon’) Steamboat Willie (1928) van Walt Disney, die wordt beschouwd als het debuut van zowel Mickey als Minnie Mouse.
IP | vakblad voor informatieprofessionals | 01 / 2024